Đã rõ lỗ hổng từ vụ lật tàu ở Quảng Ninh: “Hóa ra là do Tàu Vịnh Xanh, thiết kế cao hơn quy chuẩn”

Tàu Vịnh Xanh 58 chở 46 hành khách và 3 thuyền viên rời bến cảng Bãi Cháy, tỉnh Quảng Ninh lúc 12h55 ngày 19/7, đến 13h30 khi gần hang Đầu Gỗ thì bị giông gió xô lật úp, tất cả người trên tàu rơi xuống biển. Đến 14h05, tàu mất kết nối GPS. Vị trí tàu lật cách bến Tuần Châu hơn một km, cách đất liền ba km.

Tại cuộc họp chiều 20/9, đại tá Hoàng Văn Thuyết, Chính ủy Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Quảng Ninh, cho biết 15h30 đơn vị tiếp nhận tin báo tai nạn đầu tiên, tức sau hai tiếng gặp nạn và sau 10 phút đã triển khai tàu cứu hộ tới hiện trường. Lý do cứu hộ cứu nạn chậm, theo đại tá Thuyết là sau khi tàu lật, trời xuất hiện mưa đá, giông gió tiếp tục đến khoảng 15h nên thông tin tai nạn được báo chậm.

Không sớm được phát hiện và cứu nạn, các nạn nhân tàu Vịnh Xanh 58 tự cứu nhau. Nhiều người mắc kẹt trong tàu, được người khác cứu ra ngoài nhưng kiệt sức và tử nạn. Thống kê đến sáng nay, 36 người đã tử nạn, 3 người mất tích, 10 người được cứu sống. Các lực lượng vẫn đang tìm kiếm 3 người mất tích còn lại.

Thiết kế, tiêu chuẩn tàu đã đáp ứng yêu cầu cứu hộ cứu nạn?

Theo chứng nhận đăng ký phương tiện thủy nội địa do Sở Giao thông Vận tải (nay là Sở Xây dựng) tỉnh Quảng Ninh cấp, tàu Vịnh Xanh 58 được đóng năm 2015, dài 24 m, rộng 6 m, trọng tải 12 tấn, công suất chở 48 hành khách. Tháng 1/2025, tàu được cấp chứng nhận An toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường phương tiện thủy nội địa.

Hạn kiểm định tàu, theo Phó giám đốc Công an tỉnh Cù Quốc Thắng, đến hết 2026. Vịnh Xanh 58 cũng đã lắp GPS, thiết bị định vị xác định vị trí con tàu, theo chỉ đạo của UBND tỉnh Quảng Ninh.

Trả lời báo chí chiều 20/7, ông Bùi Hồng Minh, Phó giám đốc Sở Xây dựng Quảng Ninh, khẳng định theo quy định của địa phương, tàu du lịch trên vịnh Hạ Long phải có quy chuẩn an toàn cao hơn quy chuẩn quốc gia, thực tế 100% tàu đã đạt. Vịnh Xanh 58 có hệ số an toàn ổn định 2,3 (quy chuẩn là 1).

Tàu thiết kế cao hơn quy chuẩn, nhưng khi gặp sự cố, ngắt kết nối GPS thì lại không thể phát tín hiệu cấp cứu tự động. TS Phạm Hà, CEO Lux Group, đơn vị sở hữu chuỗi du thuyền sang trọng ở Nha Trang, Lan Hạ, cho biết khi tín hiệu GPS bị mất, thuyền trưởng sẽ có hai cách khác để phát cảnh báo về cơ quan quản lý là phát tín hiệu qua bộ đàm hoặc ấn nút AIS cạnh chỗ lái. Nếu gặp sự cố bất ngờ, thuyền trưởng hay thuyền viên không kịp phản ứng thì chưa có cơ chế cảnh báo tự động. Đây là lỗ hổng trong thiết kế tàu du lịch.

Về giải pháp, một chuyên gia làm việc trong ngành thông tin hàng hải cho rằng để cảnh báo sự cố sớm và tự động cần có thiết bị chuyên dụng giống đèn hiệu vô tuyến chỉ báo vị trí khẩn cấp (EPIRB) mà tàu biển thường lắp. Thiết bị này sẽ tự động được kích hoạt khi tàu chìm, nổi lên mặt nước và phát tín hiệu cấp cứu qua vệ tinh trực tiếp tới các trung tâm cứu hộ. “Nếu được trang bị, có lẽ lực lượng chức năng đã nhận được cảnh báo ngay khi tàu Vịnh Xanh lật”, ông nói.

Vai trò giám sát tàu

Theo quy định được tỉnh Quảng Ninh ban hành năm 2024, tàu tham quan vịnh Hạ Long đi theo tuyến hành trình du lịch được ghi trong Giấy phép rời cảng, bến và khu vực neo đậu trên vịnh do Cảng vụ cấp. Trường hợp thay đổi tuyến du lịch, chủ tàu kiến nghị với Cảng vụ và được Ban Quản lý vịnh chấp thuận.

Tại các cảng, bến ở điểm tham quan, khu vực neo đậu trên vịnh, thuyền trưởng sử dụng Giấy phép đã cấp tại cảng trong đất liền để trình báo với Cảng vụ và làm cơ sở cấp phép cho tàu hành trình tiếp, chuyển hành trình hoặc về cảng. Trước khi cấp phép, cảng phải kiểm tra thiết bị giám sát hành trình của tàu đảm bảo đang hoạt động bình thường.

Về quy trình xuất bến, chủ tàu/đại diện chủ tàu tiếp nhận thông tin từ khách, điền vào danh sách khách, sau đó mua vé từ Ban Quản lý vịnh Hạ Long, xin xác nhận danh sách khách từ Cảng tàu khách (xem có vượt quá số lượng trọng tải cho phép hay không). Chủ tàu sau đó đi làm lệnh xuất bến cho tàu tại Cảng vụ đường thủy và nộp một bản cho Biên phòng.

Như vậy, việc tàu rời bến tham quan vịnh Hạ Long phải được Cảng vụ cấp phép, Ban Quản lý vịnh Hạ Long và Biên phòng đều nắm bắt. Nhưng trên thực tế tàu Vịnh Xanh 58 ngắt kết nối từ 14h05 ngày 19/7, nhưng phải 15h30, tức gần 90 phút sau Biên phòng tỉnh mới tiếp nhận thông tin báo tai nạn. Hiện cơ quan chức năng chưa thông tin khi tàu Vịnh Xanh mất tín hiệu GPS thì các đơn vị cấp phép, giám sát tàu có phát hiện hay không và phải phản ứng thế nào.

Quy trình cảnh báo giông lốc, tình huống đột xuất

Theo quy định của tỉnh Quảng Ninh, khi hành trình trong vùng nước cảng, bến, khu vực nhiều phương tiện hoạt động có nguy cơ đâm va hoặc thời tiết xấu (có mưa, mù, gió lớn…), thuyền trưởng phải trực tiếp điều khiển phương tiện, thợ máy phải có mặt trong buồng máy, thuyền viên phải cảnh giới trên boong ở các vị trí cần thiết và không được để khách đứng, ngồi, đi lại hai bên mạn, mũi, lái và boong dạo của tàu.

Khi thời tiết không bảo đảm an toàn để tiếp tục hành trình thì thuyền trưởng thông báo cho khách biết và chủ động điều động tàu vào nơi tránh trú an toàn, thông báo cho Cảng vụ về vị trí tránh trú, tình hình của thời tiết để theo dõi, phối hợp khi cần thiết. Cảng vụ căn cứ tình hình thực tế thông báo các tàu du lịch về nơi tránh trú khi thời tiết bất thường.

Với trường hợp của Vịnh Xanh 58, giông lốc ập đến bất ngờ đã xô nghiêng và lật úp con tàu chỉ trong vài giây. Các bước xử lý như cảnh báo cho khách, cho tàu vào nơi tránh trú và thông báo với Cảng vụ đều đã không thực hiện được. Câu hỏi đặt ra là có cách nào cập nhật thường xuyên diễn biến thời tiết, cảnh báo sớm tình huống đột xuất như giông lốc cho thuyền trưởng?

Trả lời tại cuộc họp chiều 19/7, Phó giám đốc Sở Xây dựng Bùi Hồng Minh cho biết nhiều năm nay Cảng vụ Hàng hải Quảng Ninh hợp đồng với Trung tâm Khí tượng Thủy văn tỉnh, mỗi ngày sẽ có ba bản tin cố định về thời tiết vịnh Hạ Long. Trong ngày 19/7, các bản tin lúc 6h30 và 10h đều dự báo thời tiết tốt, gió cấp 2-3. Tàu Vịnh Xanh 58 rời bến lúc 12h45 hoàn toàn hợp lệ. Chỉ đến 13h30, bản tin cảnh báo về giông lốc bất thường mới được phát đi, nhưng lúc này tàu đã đi vào vùng nguy hiểm.

TS Phạm Hà, CEO Lux Group, cũng cho biết hiện các tàu trên vịnh chưa có hướng dẫn hay quy chuẩn chung về cách đối phó giông lốc. Các quốc gia khác cũng không có quy chuẩn hướng dẫn đối phó này. “Tuy nhiên tại Mỹ, họ có trang web windy.com, nơi các dữ liệu thời tiết được cập nhật liên tục, tại thời điểm thuyền trưởng đang lái tàu. Nhờ đó lái tàu có thể dựa vào để đưa ra các quyết định, giúp giảm thiểu tai nạn khi đang trong hải trình”, ông Hà nói.

CEO đang vận hành nhiều du thuyền cho rằng khi tàu đã rời bến, thời tiết thay đổi đột ngột, không kịp trở tay thì những bản tin định kỳ 6 tiếng một lần như Việt Nam đang làm là không đủ, cần hệ thống dự báo biển theo thời gian thực (như web windy của Mỹ), sử dụng công nghệ radar ven bờ, phao đo sóng, dữ liệu vệ tinh, trí tuệ nhân tạo để mô phỏng và cảnh báo theo vùng cụ thể. Thông tin phải được chuẩn hóa quốc tế, dễ hiểu, truyền tải đa nền tảng – từ ứng dụng di động, đài VHF, đến màn hình trên tàu.

Theo chỉ đạo của Thủ tướng, các cơ quan đang điều tra nguyên nhân tai nạn lật tàu Vịnh Xanh 58, xử lý nghiêm vi phạm (nếu có); rà soát toàn bộ quy trình an toàn hàng hải, tổ chức rút kinh nghiệm, khắc phục hạn chế, bảo đảm tuyệt đối an toàn cho tàu thuyền đang hoạt động.